Ölçeğimizi biraz daha ufalttık ve evi anlatmaya başlayabiliriz. Ev diyorum fakat kullanmam gereken tabir aslında yapı veya bina olmalı. Ama bu kelimeler bana çok teknik inşaat terimleri hissi veriyor, benim anlatmak istediğim ise tekniğin yanında kültürel alışkanlıkları da barındırıyor. Ev tabirinin daha samimi olacağını düşündüm o yüzden.
Türk Evi kentten bağımsız bakıldığında tüm kurgusunu “hayat” kavramı üzerinden geliştirir. Hayat, Türklerin doğa ile ilişkisini koparmadan evin içinde birçok faliyetini geçirdikleri yarı açık galeridir. Doğan Kuban’da göre hayat kullanımı açısından evin solunum ve sindirim sistemidir. Evin dolaşımını sağlamasının yanında aktif kullanılan bir yaşam alanıdır hayat. Avlu ile görsel teması kuran anne burada çocukları kolaçan ederek el işlerini yürütür, baba figürü eve geldiğinde kahvesini yudumlardı. Sıcak günlerde hayatta uyunurdu. Bir ocak eklemesi ile hayat mutfak görevi de görebilirdi. Bazı hayatlarda bir platform ile yükseltilmiş sekilik, taht, köşk gibi özelleşmiş oturma birimleri mevcuttur. (1)
Hayat genellikle ege bölgesinde yarı açık şekilde kullanılan ortak yaşam alanına denir. İklimine göre açık veya kapalı olarak kullanılan odaların açıldığı bu bağlantı alanına literatürde “sofa” denir. Yani halk arasında yöreden yöreye değişiklik gösteren bu terimi sofa, hayat, çardak veya sergah olarak da işitmeniz mümkündür. Sedat Hakkı Eldem Türk evini planimetrik olarak sofa üzerinden kategorize etmiştir. Bunun nedeni içten dışa doğru kurgulanan Türk evinin baş aktörü sofadır;
1- Sofasız Plan Tipi : Odalar direkt avluya ya da merdiven sahanlığına açılır. Sofanın ya da hayatın yerini avlu almıştır.
2- Dış Sofalı Plan Tipi : Sofa, oda sıralarına tek bir taraftan bağlanır. L ve U tipinde de görülür.
3- İç Sofalı Plan Tipi : Oda sıraları sofanın karşılıklı iki tarafına sıralanmıştır. Halk arasında “karnıyarık” adı verilir.
4- Orta Sofalı Plan Tipi : Dört tarafında baş odalar belirginleşir. Genelde konaklar ve saraylarda tercih edilmiştir.
Tanımları burada detaylandırmayacağım çünkü kitapta gayet ayrıntılı ve birçok plan örneğiyle desteklenerek anlatılmıştır.
Türkler islam kültür üzerinden yaşamlarını 1250 yıldır şekillendirmektedirler. Bu yüzden ev ve bahçeden sorumlu olan kadının mahremiyeti önemlidir. Avlu duvarları 2-2,5 metreyi bulur ve zemin katın sokağa açılan cephesinde pencereler bulunmaz.
Türk evinin cephesi cumbaları ve saçakları ile karakteristiktir. Bu çıkmalar, yazın güneş açısı dik geldiği için gölgeleme yapar, kışın yatay gelen güneşi içeriye alır, yaşam alanlarını yağıştan korur ve maksimum manzara imkanı sunar. Fakat kimi ekonomik durumu iyi evlerde esas kat ile zemin kat arasına bir asma kat daha eklenir. Boyutları daha küçük ve ısı kaybının az olduğu bu kata kışlık kat denir.
Türk evinde tuvalet ve mutfak gibi ıslak hacimler tesisat sorunu olduğu için avludadır, evin içerisine alınmaz. Üst katlarda yalnızca suyu testilerle tedarik edilen gusulhane ve abesthane gibi birimler vardır.
Türk Evi'nin Evrimi 